बालबालिकाको अनलाइन सुरक्षाका लागि के गर्ने, के नगर्ने?
अनलाइन माध्यमले आजको युगमा बालबालिकाको जीवनमा गहिरो प्रभाव पार्दै गएको छ। यसले शिक्षादेखि मनोरञ्जनसम्मको पहुँच सजिलो बनाएको भए पनि, बालबालिकाको सुरक्षाका लागि यो क्षेत्र चुनौतीपूर्ण पनि छ।
हालै अस्ट्रेलियाको वेस्टर्न सिड्नी यूनिभर्सिटी र 'सेभ द चिल्ड्रन' संस्थाले गरेको अध्ययनले बालबालिकाको अनलाइन सुरक्षासम्बन्धी गम्भीर तथ्य उजागर गरेको छ। अध्ययनअनुसार नचिनेका व्यक्तिबाट आउने अनुपयुक्त अनुरोधलाई न्यून आय भएका परिवारका बालबालिकाले ब्लक गर्ने सम्भावना ३५ प्रतिशत कम हुन्छ। यस्तो स्थितिले बालबालिकालाई अनिच्छित सम्पर्क र दुर्व्यवहारको जोखिममा पार्छ।
बालबालिकाको अनलाइन जोखिम
संयुक्त राष्ट्रसंघीय तथ्यांकअनुसार संसारभर औसतमा हरेक आधा सेकेन्डमा एक जना बालबालिका पहिलो पटक अनलाइन आउँछन्। यसले उनीहरूको इन्टरनेटमा बिताउने समय अभूतपूर्व रूपमा बढाएको छ।
- साइबरबुलिइङ: यूनिसेफका अनुसार ३० देशका एक तिहाइभन्दा बढी बालबालिका साइबरबुलिइङको शिकार छन्। यसका कारण कतिपयले विद्यालयसमेत छाड्ने गरेका छन्।
- घृणाजन्य सामग्री र हिंसात्मक सन्देश: अनलाइनमा घृणाजन्य अभिव्यक्ति, हिंसात्मक सामग्री, र अतिवादी समूहहरूको पहुँचले बालबालिकाको मानसिक स्वास्थ्यमा असर पार्छ।
- अनलाइन यौन दुर्व्यवहार: बालयौन दुर्व्यवहारका घटनाहरूमा अनलाइन माध्यमको प्रयोग बढ्दो छ। एक अध्ययनअनुसार २५ देशका ८० प्रतिशत बालबालिकाले अनलाइन बस्दा यौन दुर्व्यवहारको जोखिम महसुस गरेको बताएका छन्।
अभिभावक र प्राविधिक उपायहरू
बालबालिकाको अनलाइन सुरक्षाका लागि विभिन्न उपाय अपनाउन सकिन्छ।
१. प्यारेन्टल कन्ट्रोलको प्रयोग:
- यस्ता उपकरण र एपहरूले बालबालिकाको इन्टरनेट पहुँचलाई नियमन गर्न मद्दत गर्छन्।
- उदाहरण: यूट्युब किड्स, टिकटकको 'फ्यामिली पेयरिङ टूल,' र गूगलको 'फ्यामिली लिङ्क।'
२. बालबालिकासँग संवाद:
- उनीहरूको अनलाइन गतिविधिबारे खुला संवाद गर्नु महत्त्वपूर्ण छ।
- बालबालिकालाई 'तिमीले यो गर्न पाउँदैनौ' भन्दा 'किन यो सुरक्षित छैन' भनेर बुझाउनु उपयुक्त हुन्छ।
३. डिजिटल साक्षरता:
- बालबालिकालाई साइबर सुरक्षा, पासवर्डको महत्त्व, र नचिनेका व्यक्तिहरूसँगको संवादबारे जानकारी दिनुपर्छ।
प्राविधिक कम्पनीहरूको भूमिका
विश्वका ठूला प्राविधिक कम्पनीहरूले बालबालिकाको सुरक्षाका लागि ठोस कदम चाल्नुपर्ने दबाब छ।
- मेटा, टिकटक, र स्न्यापच्याटजस्ता कम्पनीहरू बालबालिकाका लागि सुरक्षित अनलाइन प्लेटफर्म बनाउने प्रयास गरिरहेका छन्। उदाहरण:
- मेटाले 'सूपर्भाइज्ड अकाउन्ट' जस्ता उपकरण ल्याएको छ।
- टिकटकले अभिभावकका लागि 'फ्यामिली पेयरिङ टूल' उपलब्ध गराएको छ।
सरकार र कानुनी कदम
अनलाइन सुरक्षाका लागि सरकारले कानुनी ढाँचामा सुधार गर्नुपर्छ।
उदाहरण:
- यूकेको अनलाइन सुरक्षा ऐन (२०२५): प्राविधिक कम्पनीहरूलाई थप जिम्मेवार बनाउने प्रयास।
- अअनलाईन बालसुरक्षा निर्देशिका, २०७६ , नेपाल
- अन्य देशहरूमा पनि यस्ता कानुन निर्माणको प्रक्रिया अघि बढिरहेको छ।
निष्कर्ष
बालबालिकाको अनलाइन सुरक्षा सुनिश्चित गर्न सबै पक्षको साझा प्रयास आवश्यक छ। अभिभावक, शिक्षक, सरकार, र प्राविधिक कम्पनीहरूले आ–आफ्नो तहमा जिम्मेवारी लिँदा मात्र यो समस्या समाधान गर्न सकिन्छ। बालबालिकालाई सुरक्षित डिजिटल भविष्य दिनका लागि आजैदेखि पहल थाल्नुपर्छ।
